Sa taumafai le maneta e fa'aoga i Saina Anamua

O le u'amea absorption meatotino a magnetite ua maua mo se taimi umi. I le iva voluma o Lu's spring and Autumn Annals, o loʻo i ai se muagagana: "afai e te agalelei e toso mai le uʻamea, e mafai ona e taʻitaʻia ai." I lena taimi, na taʻua e tagata le "magnetism" o le "agalelei". Sa latou manatu i le maneta e faatosina mai ai le uamea o se faatosinaga a le tina i lana fanau. Na ia manatu: "O le maa o le tina o le uʻamea, ae e lua ituaiga o maʻa: o maʻa alofa e mafai ona tosina mai ai lana fanau, ae le mafai e maʻa faʻafefe." Aʻo leʻi oʻo i le Han Dynasty, na tusia e tagata le "Ci Shi", o lona uiga o le maʻa alofa.

Talu ai e mafai e le magnetite ona tosina mai ai le u'amea, e mafai foi ona tosina mai isi metala? Na faia e o tatou tuaa le tele o taumafaiga, ma iloa ai e le mafai e maneta ona tosina mai e le gata o auro, siliva, apamemea ma isi uʻamea, ae faʻapea foʻi ma piliki ma tile. I le Western Han Dynasty, ua uma ona iloa e tagata o le magnetite e mafai ona naʻo le uʻamea, nai lo isi mea. Pe a tuu ni maneta se lua e vavalalata le tasi i le isi, o nisi taimi e tosina ai le tasi ma le isi ma o nisi taimi e tetee ai le tasi i le isi. Ua iloa o maneta e lua pou, o le tasi e taʻua o le N pole ma le isi o le S pole. E pei o pou e taufetuli le tasi i le isi, o pou faafeagai e tosina le tasi i le isi. Sa le iloa e tagata i lena taimi lenei upumoni, ae sa mafai lava ona latou iloaina.

I le Western Han Dynasty, sa i ai se tagata suʻesuʻe e igoa ia Luan da. Na ia faia ni fasi mea e lua e pei o ni mea e ala i le fetuutuunai o le polarity o fasi e lua. O nisi taimi o fasi vaega e lua e tosina e le tasi le isi, ma o nisi taimi latou te tetee ai le tasi i le isi. Na faaigoa e Luan Da "Dou Qi". Na ia tuʻuina atu le tala i le Emeperoa Wu o le Han Dynasty ma faʻaalia i lea lava taimi. Na ofo le Emeperoa o Wu o le Pulega a Han, ma sa matua fiafia lava Longxin ina ua tuuina atu ia Luan le suafa o le "Aoao o Wuli". Na faʻaaogaina e Luan Da le natura o le maneta e fai ai mea fou e faʻasese ai le Emeperoa Wu o le Han Dynasty.

O le lalolagi foi o se maneta tele. O ona pou e lua e latalata ile pou fa'afanua i Saute ma le pou fa'afanua i Matu. O le mea lea, pe a mafai e maneta o loʻo i luga o le fogaeleele ona taʻavale saoloto, o le a latou tuliesea le tasi ma le isi i le tutusa maneta, ma tosina mai ai maneta i mea eseese, e faʻaalia ai le itu i matu ma le itu i saute. E le'i malamalama tagata anamua i lenei mea moni, ae sa matua manino lava e uiga i lenei ituaiga o mea mata'utia.